Hồi sinh vùng dược liệu bản địa

Bảo tồn, phát triển cây dược liệu bản địa

Theo người dân xã vùng cao An Toàn (huyện An Lão, Bình Định), trước đây, các loài dược liệu quý như chè dây, hà thủ ô, ba kích, đương quy, đẳng sâm… ở địa phương này nhiều như cây dại mọc trong rừng. Tuy nhiên do bị người dân địa phương khai thác vô tội vạ nên cây dược liệu ở đây dần cạn kiệt.

“Trước đây, cây chè dây ở An Toàn dày đặc, mọc từ nhà đến rẫy, từ rẫy đến rừng, nhiều như cây dại. Do bà con chưa biết đây là cây dược liệu quý nên không quan tâm, không bỏ công chăm sóc, thậm chí còn khai thác tận gốc để bán thô cho thương lái dẫn tới chè dây ở An Toàn cạn kiệt dần”, ông Đinh Văn Liêu, Phó Chủ tịch UBND xã An Toàn bộc bạch.

Từ năm 2020, Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF) phối hợp với Công ty Cổ phần Dược – Trang thiết bị y tế Bình Định (Bidiphar) cùng Hội Liên hiệp Phụ nữ huyện An Lão triển khai dự án chuyển giao kỹ thuật trồng cây thuốc bản địa chè dây cho đồng bào dân tộc thiểu số ở xã An Toàn. Theo đó, dự án đã giúp người dân tham gia sản xuất, liên kết tiêu thụ sản phẩm gắn với việc bảo tồn, khai thác hợp lý nguồn dược liệu bản địa theo tiêu chuẩn GACP-WHO của Tổ chức Y tế Thế giới.

Cũng theo ông Liêu, các hộ dân ở xã An Toàn tham gia dự án được tập huấn và được cán bộ kỹ thuật của Bidiphar và Trung tâm Khuyến nông Bình Định hướng dẫn sản xuất trên thực tế. Nhờ đó, bà con dần nắm vững quy trình chăm sóc và khai thác hợp lý cây chè dây. Sau 30 tháng triển khai, đến nay dự án đã kết thúc và đã kịp hình thành chuỗi sản xuất, tiêu thụ cây chè dây giữa người dân và doanh nghiệp.

“Dự án này đã giúp bà con xã An Toàn từng bước khôi phục, bảo tồn nguồn dược liệu quý bản địa. Ngoài cây chè dây, với hỗ trợ của các doanh nghiệp và chính quyền các cấp, nhiều cây dược quý như hà thủ ô, đẳng sâm, địa hoàng, đương quy, ba kích tím… cũng đã bén rễ ở An Toàn”, ông Đinh Văn Liêu chia sẻ.

Ông Đinh Văn Trác ở thôn 3 (xã An Toàn), một trong những người đầu tiên tham gia dự án chuyển giao kỹ thuật trồng cây thuốc bản địa chè dây cho đồng bào dân tộc thiểu số ở An Toàn cho biết, chè dây là cây bản địa, quen với thổ nhưỡng, khí hậu ở An Toàn nên sinh trưởng mạnh. Chè dây có thể trồng xen với cây trồng khác hoặc trồng dưới tán rừng, nên có thể kết hợp trồng trên nhiều chân đất khác nhau.

“Nếu được chăm sóc bài bản, cây chè dây phát triển rất tốt. Trồng 8 tháng cho thu hoạch lần đầu, sau đó cứ một tháng tôi thu hoạch một lần, một năm thu hoạch 7 – 8 lần, nhờ vậy mà gia đình tôi có nguồn thu ổn định, thường xuyên”, ông Trác chia sẻ.

Không chỉ riêng ông Trác, hàng chục hộ dân ở xã An Toàn đã biến những diện tích rừng, rẫy, khu vườn của mình thành những vườn trồng cây dược liệu. Từ một số hộ tham gia mô hình ban đầu, đến nay, tại An Toàn đã có khoảng 90 hộ thực hiện liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm chè dây.

Dự án phát triển cây chè dây đã mở ra cơ hội lớn cho bà con ở xã vùng cao An Toàn. Chè dây trồng 8 tháng là cho thu hoạch, việc chăm sóc chè dây không quá phức tạp nhưng khai thác cần phải tuân thủ quy trình để được bền vững.

Hình thành chuỗi giá trị cây dược liệu

Ông Đinh Văn Trác chia sẻ thêm: Trước đây, cây chè dây mọc dày dưới tán rừng, người dân địa phương hái về nấu nước uống, nó có tác dụng chữa được một số bệnh liên quan đến đường tiêu hóa, đặc biệt là dạ dày.

“Mấy năm trước, nhiều thương lái hỏi mua nên nhiều người kéo nhau vào rừng chặt bán khiến cây chè dây cạn kiệt dần. Nay được dự án hướng dẫn, người dân địa phương mới hiểu tầm quan trọng của việc bảo tồn cây dược liệu quý hiếm này”, ông Trác kể.

Cũng theo ông Trác, trồng dược liệu theo tiêu chuẩn thực hành tốt nuôi trồng và thu hái dược liệu theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, người trồng phải bảo đảm môi trường sản xuất an toàn, sạch; đảm bảo nguyên liệu dược liệu không chứa mầm bệnh, không có dư lượng hóa chất, thuốc bảo vệ thực vật. Các khâu chăm sóc, thu hoạch đều phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình kỹ thuật.  

Theo ông Nguyễn Đức Thiệp, Giám đốc Công ty TNHH MTV Dược liệu hữu cơ Bidiphar, trong chuỗi liên kết sản xuất – tiêu thụ chè dây, Bidiphar cung cấp cây giống, hỗ trợ kỹ thuật trồng, thu mua nguyên liệu và chế biến sản phẩm.

Ngoài ra, Bidiphar còn chuyển giao kỹ thuật trồng, thu hái theo hướng bảo tồn cây dược liệu bản địa chè dây nhằm xây dựng liên kết chuỗi sản xuất để cải thiện sinh kế cho đồng bào Bana ở An Toàn, giảm áp lực khai thác tài nguyên rừng tại xã An Toàn. Đồng thời nâng cao nhận thức của chính quyền, cán bộ cơ sở và đồng bào dân tộc thiểu số tại địa phương về bảo tồn, khai thác hợp lý nguồn dược liệu bản địa gắn với định hướng phát triển bền vững.

“Toàn bộ chè dây bà con thu hái đều được Bidiphar bao tiêu, có bao nhiêu Bidiphar thu mua hết bấy nhiêu, do vậy bà con rất phấn khởi. Cây chè dây là khởi đầu của hành trình phát triển dược liệu trên đất An Toàn”, ông Thiệp khẳng định.

Sau thành công của mô hình trồng chè dây bản địa, đến nay, UBND xã An Toàn tiếp tục nhân rộng các dự án trồng dược liệu. Trong năm 2024, xã An Toàn triển khai 3 dự án phát triển cây dược liệu gồm cây đương quy di thực và cây địa hoàng với diện tích 10,5ha gồm 74 hộ dân tham gia.

Trong đó, Công ty TNHH MTV Dược liệu hữu cơ Bidiphar làm chủ đầu tư triển khai dự án trồng địa hoàng với diện tích 8ha, 43 hộ dân tham gia; HTX Nông dược và Dịch vụ An Toàn triển khai dự án trồng đương quy với diện tích 2,2ha với 25 hộ dân tham gia; Đoàn Thanh niên xã An Toàn triển khai trồng đương quy 0,3ha với 6 hộ tham gia.

“Sản phẩm chè dây An Toàn đã được chứng nhận sản phẩm OCOP, đây là cơ hội lớn cho bà con xã An Toàn. Chúng tôi mong muốn có sự đồng hành của các doanh nghiệp để mở rộng thị trường tiêu thụ cho sản phẩm chè dây An Toàn, giúp bà con nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống”, ông Đinh Văn Liêu, Phó Chủ tịch UBND xã An Toàn chia sẻ.

Theo ông Đỗ Tùng Lâm, Phó Chủ tịch UBND huyện An Lão, dự án chè dây trên đất An Toàn đã góp phần phát triển sản xuất nông, lâm nghiệp bền vững; phát huy tiềm năng, thế mạnh của địa phương về sản xuất dược liệu theo hướng hàng hóa và theo chuỗi giá trị. Bước đầu dự án đã hình thành được hệ thống chuỗi giá trị dược liệu quý; hình thành ý thức nuôi trồng dược liệu, bảo tồn nguồn gen dược liệu quý đảm bảo quy trình và tiêu chuẩn quản lý chất lượng, kết hợp với bảo vệ và phát triển rừng bền vững

“Phát triển cây dược liệu sẽ mở ra cơ hội mới cho bà con xã An Toàn. Nhờ đó, người dân An Toàn từng bước khôi phục và phát triển nguồn dược liệu quý, trong đó bảo tồn được dược liệu bản địa, từng bước thay đổi đời sống của người dân”, ông Đỗ Tùng Lâm, Phó Chủ tịch UBND huyện An Lão kỳ vọng.