Phụ nữ không chỉ làm nông mà còn thay đổi cách làm nông

– Thưa ông, lao động nữ đang chiếm 47,4% trong ngành nông nghiệp Việt Nam, riêng tại các hợp tác xã tỷ lệ này lên đến 80%. Ngoài ra, có vẻ như phụ nữ Việt Nam đang dần đảm nhiệm nhiều vai trò lãnh đạo trong nông nghiệp hơn như quản lý hợp tác xã, chủ doanh nghiệp… FAO đánh giá thế nào về sự thay đổi này?

FAO đánh giá cao vai trò ngày càng quan trọng của lao động nữ ở Việt Nam trong ngành nông nghiệp. Việc phụ nữ chiếm 47,4% lao động trong lĩnh vực này, đặc biệt là con số ấn tượng 80% trong các hợp tác xã cho thấy họ không chỉ đóng vai trò chủ chốt trong sản xuất và các khâu khác của hệ thống lương thực – thực phẩm nông nghiệp mà còn tham gia ngày càng nhiều hơn vào công tác quản lý và lãnh đạo.

Sự gia tăng số lượng phụ nữ đảm nhiệm các vị trí lãnh đạo nói chung, và như vai trò quản lý hợp tác xã hay điều hành doanh nghiệp nông sản nói riêng là bước tiến quan trọng trong việc thúc đẩy bình đẳng giới và phát triển bền vững, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp.

FAO đánh giá việc trao quyền kinh tế cho phụ nữ không chỉ giúp nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm nông nghiệp mà còn đóng góp vào sự ổn định của chuỗi cung ứng lương thực và an ninh dinh dưỡng. Việc đảm bảo phụ nữ và nam giới bình đẳng trong việc nêu ý kiến và ra các quyết định trong các tổ chức, đoàn thể ở khu vực nông thôn là một trong bốn mục tiêu chính trong chính sách của FAO về bình đẳng giới.

Tuy nhiên, phụ nữ trong ngành nông nghiệp vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm hạn chế trong việc tiếp cận và kiểm soát đất đai, nguồn vốn, công nghệ và đào tạo. FAO khuyến nghị các chính sách và chương trình hỗ trợ cần được đẩy mạnh hơn nữa để tạo điều kiện cho phụ nữ phát huy tối đa vai trò của mình, góp phần xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, bền vững, bao trùm và công bằng hơn.

– Theo ông, khi phụ nữ lên tiếng và hành động trong lĩnh vực nông nghiệp thường gặp những rào cản nào gì? Khi vượt qua những rào cản đó, hiệu ứng sẽ thế nào?

Phụ nữ khi lên tiếng và hành động trong lĩnh vực nông nghiệp thường gặp phải nhiều rào cản, một số rào cản tồn tại dai dẳng.

Thứ nhất, họ vẫn bị hạn chế về quyền tiếp cận đất đai và nguồn lực. Ở nhiều nơi, phụ nữ gặp khó khăn trong việc sở hữu đất đai hoặc tiếp cận nguồn vốn và công nghệ để phát triển sản xuất.

Thứ hai, định kiến giới trong xã hội với quan niệm truyền thống vẫn còn ảnh hưởng khiến phụ nữ ít được công nhận trong vai trò lãnh đạo hoặc ra quyết định trong nông nghiệp và xã hội nông thôn.

Thứ ba, họ còn thiếu cơ hội đào tạo và nâng cao năng lực. Phụ nữ có thể có ít cơ hội tham gia các chương trình đào tạo kỹ thuật, quản lý hay tiếp cận thị trường hơn so với nam giới.

Thứ tư là gánh nặng công việc gia đình. Ngoài công việc đồng áng, nhiều phụ nữ còn phải đảm nhiệm vai trò chăm sóc gia đình khiến họ ít có thời gian, cơ hội tham gia vào các hoạt động phát triển kinh doanh hoặc hợp tác xã.   

Tuy nhiên, khi phụ nữ được tạo điều kiện và có thể vượt qua những rào cản này thì hiệu ứng mang lại sẽ rất tích cực. Két quả lâu dài có thể là tạo ra nền nông nghiệp bền vững hơn, bởi nhiều nghiên cứu cho thấy phụ nữ có xu hướng đầu tư vào các phương pháp sản xuất thân thiện với môi trường và sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn. Qua đó nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm nông nghiệp nhờ ứng dụng các kỹ thuật và phương pháp canh tác hiện đại.

Khi phụ nữ được trao quyền kinh tế, họ không chỉ cải thiện thu nhập của bản thân mà còn đóng góp vào sự phát triển chung của cộng đồng, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội. Bên cạnh đó, với những thành công đạt được, họ có thể góp phần giảm bất bình đẳng giới và tăng cường vai trò lãnh đạo của phụ nữ, tạo tiền đề cho những thay đổi tích cực hơn trong xã hội. Do đó, để phát huy tiềm năng này, cần có chính sách hỗ trợ phù hợp, tạo điều kiện cho phụ nữ tiếp cận nguồn lực, đào tạo và các cơ hội phát triển trong nông nghiệp.

FAO đang áp dụng ngày càng nhiều hơn các cách tiếp cận cải thiện quan hệ giới nhằm giải quyết nguyên nhân gốc rễ của bất bình đẳng giới, chẳng hạn như các chuẩn mực và hành động mang tính phân biệt đối xử. Các cách tiếp cận này đã được chứng minh có hiệu quả về mặt chi phí. FAO cam kết tăng cường các hành động cải thiện quan hệ giới thông qua các chương trình, dự án trên thực tế nhằm đạt được mục tiêu bình đẳng giới trong nông nghiệp và sinh kế nông thôn.

– Ông có thể chia sẻ một số ví dụ về cách phụ nữ đã thay đổi nhận thức của cộng đồng về vai trò của họ trong nông nghiệp, đặc biệt trong chuyển đổi hệ thống lương thực, thực phẩm? Những yếu tố nào giúp họ thành công trong việc này?

Phụ nữ đã và đang đóng góp quan trọng trong việc thay đổi nhận thức của cộng đồng về vai trò của họ trong nông nghiệp, đặc biệt trong việc chuyển đổi hệ thống lương thực, thực phẩm. Tôi có thể dẫn ra một ví dụ minh họa cho sự thay đổi này:

Trước hết là việc phụ nữ trở thành những người đóng vai trò tiên phong trong sản xuất nông nghiệp hữu cơ và kinh tế xanh. Nhiều phụ nữ đã đưa ra các ý tưởng đột phá và ứng dụng phương pháp sản xuất bền vững, góp phần tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên một cách hợp lý và thân thiện với môi trường.

Thứ hai, họ tham gia các vị trí lãnh đạo trong các hợp tác xã nông nghiệp. Tại các khu vực nông thôn Việt Nam, khoảng 25% phụ nữ tham gia quản lý các hợp tác xã nông nghiệp và 39% chủ thể OCOP là nữ. Sự tham gia này không chỉ khẳng định vai trò lãnh đạo của phụ nữ mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và nâng cao chất lượng sản phẩm nông nghiệp.

Thứ ba, họ đóng góp vào việc phát huy làng nghề truyền thống. Ở nhiều địa phương, phụ nữ đã đi đầu trong việc xây dựng và phát huy các làng nghề truyền thống, tạo ra các thương hiệu mang đậm giá trị văn hóa, được thị trường trong nước và quốc tế ưa chuộng như gốm sứ Bát Tràng, mây tre đan Phú Vinh, thêu ren Quất Động…

Với những đóng góp to lớn đó, rõ ràng rằng nhận thức của cộng đồng sẽ có những thay đổi khi nhìn nhận được một cách rõ ràng vai trò và vị trí của họ trong nông nghiệp.

Vậy những yếu tố nào giúp phụ nữ đạt được thành công này? Theo tôi, đó là việc phụ nữ đã không ngừng tìm kiếm và áp dụng các phương pháp sản xuất mới, thân thiện với môi trường và đáp ứng nhu cầu thị trường.

Phụ nữ luôn thể hiện tinh thần kiên cường, sáng tạo trong công việc, góp phần thay đổi nhận thức của cộng đồng về vai trò của họ trong nông nghiệp. Việc nâng cao kiến thức và kỹ năng thông qua các chương trình đào tạo cũng giúp phụ nữ tự tin hơn trong vai trò lãnh đạo và quản lý. Và cũng không thể thiếu được sự quan tâm, hỗ trợ từ các cấp Hội Phụ nữ, chính quyền địa phương, các tổ chức trong nước và quốc tế đã tạo điều kiện cho phụ nữ tiếp cận nguồn lực, đào tạo và cơ hội phát triển. Những yếu tố này đã giúp phụ nữ khẳng định vai trò quan trọng của mình trong nông nghiệp, góp phần vào sự phát triển bền vững của hệ thống lương thực, thực phẩm.

– FAO có những khuyến nghị và chính sách nào để giúp phụ nữ nông thôn Việt Nam nâng cao kỹ năng quản lý, lãnh đạo và ra quyết định trong sản xuất nông nghiệp?

FAO đã đưa ra nhiều khuyến nghị và chính sách nhằm hỗ trợ phụ nữ nông thôn Việt Nam nâng cao kỹ năng quản lý, lãnh đạo và ra quyết định trong sản xuất nông nghiệp. Một trong những sáng kiến nổi bật là Thập kỷ Nông nghiệp gia đình của FAO 2019 – 2028 (UNDFF), trong đó FAO phối hợp với Diễn đàn Nông thôn Thế giới (WFR) tổ chức các hội thảo trực tuyến khu vực. Mục tiêu của các hội thảo này là tăng cường năng lực và vai trò lãnh đạo của phụ nữ trong các nông hộ, giúp họ tham gia tích cực vào việc thực hiện UNDFF ở cấp quốc gia và khu vực, từ đó tham gia vào việc thiết kế các chính sách và chương trình hỗ trợ cho phụ nữ ở nông thôn.

Ngoài ra, FAO cũng nhấn mạnh việc thúc đẩy bình đẳng giới trong nông nghiệp gia đình, coi đây là một trong bảy trụ cột hành động của UNDFF. Việc tăng cường năng lực của phụ nữ, cải thiện sự tham gia và vai trò lãnh đạo của họ trong các tiến trình về bình đẳng chính trị, xã hội, văn hóa và kinh tế được coi là then chốt để giải quyết bất bình đẳng giới.

Bên cạnh đó, FAO khuyến nghị việc tạo ra môi trường bình đẳng hơn về tiền lương trong nông nghiệp. Việc thu hẹp khoảng cách giới sẽ tạo cơ hội cho phụ nữ đóng góp vào sự phát triển của ngành nông nghiệp. Do vậy, cần xây dựng hoặc điều chỉnh chính sách theo hướng đảm bảo quyền lợi, cơ hội của phụ nữ trong tiếp cận đất đai, vốn, ứng dụng khoa học công nghệ, kết nối thị trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.

FAO cũng đề xuất thực hiện và phát triển các mô hình “Vườn ươm lãnh đạo nữ trẻ” để tạo nguồn lãnh đạo nữ trong tương lai theo Chương trình hành động Quốc gia thực hiện Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững. Việc tiến cử phụ nữ tham gia các vị trí quản lý, lãnh đạo trong các cơ chế/tổ chức khu vực và quốc tế cùng với việc phát triển, kết nối mạng lưới cán bộ nữ, tổ chức các hoạt động hướng dẫn, kèm cặp giữa cán bộ nữ có kinh nghiệm và cán bộ nữ trẻ là những biện pháp cụ thể nhằm thúc đẩy vai trò lãnh đạo của phụ nữ trong nông nghiệp.

Cuối cùng, tôi muốn đề cập tới tài liệu Hướng dẫn tự nguyện về Bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ và trẻ em gái trong lĩnh vực an ninh lương thực và dinh dưỡng đã được Ủy ban An ninh Lương thực thế giới (CFS) thông qua tháng 10 năm 2023, đề ra khung khổ giúp các nước thiết kế các chính sách, chương trình và chiến lược đầu tư đảm bảo an ninh lương thực và dinh dưỡng có tính đến yếu tố giới. FAO cam kết hỗ trợ các chính phủ trong việc đưa các hướng dẫn này thành hành động.

Những khuyến nghị này nhằm tạo điều kiện cho phụ nữ nông thôn Việt Nam nâng cao kỹ năng quản lý, lãnh đạo và ra quyết định trong sản xuất nông nghiệp, góp phần thúc đẩy bình đẳng giới và phát triển bền vững trong ngành nông nghiệp.

– Nếu có thể gửi một thông điệp đến phụ nữ nông nghiệp Việt Nam – những người đang nỗ lực cải thiện cuộc sống và đóng góp cho nền nông nghiệp nước nhà thì đó sẽ là gì, thưa ông?

Phụ nữ Việt Nam trong nông nghiệp không chỉ làm việc trên đồng ruộng, họ còn lãnh đạo hợp tác xã, khởi nghiệp nông sản và thúc đẩy nông nghiệp sạch, công nghệ cao. Đã có những câu chuyện thành công từ các nữ giám đốc hợp tác xã, những người tiên phong trong nông nghiệp hữu cơ hay những phụ nữ dám đổi mới mô hình sản xuất. Họ sẽ là những người đóng góp to lớn vào tương lai của nông nghiệp Việt Nam.

“Nếu có thể gửi một thông điệp đến phụ nữ nông nghiệp Việt Nam thì đó sẽ là: Phụ nữ không chỉ làm nông mà còn thay đổi cách làm nông. Hãy mạnh dạn đổi mới, áp dụng công nghệ, liên kết để phát triển bền vững. Hãy tiếp tục vững bước trên con đường phát triển. Hãy tự tin, bứt phá và trở thành nguồn cảm hứng cho thế hệ sau.

Mong rằng những phụ nữ đang cống hiến thầm lặng trong lĩnh vực này sẽ tiếp tục được trao quyền, được ghi nhận và có thêm nhiều cơ hội để phát triển”.

(Ông Rémi Nono Womdim).

Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi này!